تحریک الکتریکی جریان مستقیم ترانسکرانیال که به اختصار tDCS (Transcranial Direct Current Stimulation) نامیده میشود، یک روش غیرتهاجمی و نوین در حوزه نوروتراپی است که با هدف تعدیل فعالیتهای الکتریکی مغز انجام میگیرد. این تکنیک با اعمال جریان الکتریکی بسیار ضعیف و کنترلشده به نواحی خاصی از پوست سر، پتانسیل غشای سلولهای عصبی (نورونها) را تغییر میدهد و به این ترتیب، میزان تحریکپذیری یا مهار فعالیتهای مغزی را در آن ناحیه افزایش یا کاهش میدهد.
tDCS به عنوان یک ابزار قدرتمند در نورومدولاسیون (تعدیل عصبی)، پتانسیل بالایی در بهبود عملکرد شناختی، عاطفی و حرکتی نشان داده و به عنوان یک درمان مکمل در بسیاری از اختلالات روانپزشکی و نورولوژیک مورد استفاده قرار میگیرد.
tDCS چیست و چگونه کار میکند؟
درمان tDCS به کمک دستگاه تی دی سی اس تخصصی آن انجام میشود. این دستگاه یک جریان الکتریکی مستقیم و ثابت (معمولاً بین ۱ تا ۲ میلیآمپر) تولید میکند. سازوکار این روش به شرح زیر است:
- قرارگیری الکترودها: دو یا چند الکترود اسفنجی آغشته به محلول رسانا، روی نواحی مشخصی از سر (بسته به هدف درمانی) قرار میگیرند.
- اعمال جریان: جریان از طریق یکی از الکترودها (آند) وارد و از طریق دیگری (کاتد) خارج میشود.
- تغییر پتانسیل سلولی:
- آند (Anodal tDCS): جریانی که از زیر الکترود آند عبور میکند، منجر به افزایش تحریکپذیری نورونها و تسهیل فعالیت مغزی میشود.
- کاتد (Cathodal tDCS): جریانی که از زیر الکترود کاتد عبور میکند، منجر به کاهش تحریکپذیری نورونها و مهار فعالیت مغزی میشود.
کاربر در طول درمان ممکن است تنها احساس گزگز، سوزش خفیف یا خارش بسیار جزئی در زیر الکترودها را تجربه کند که کاملاً طبیعی است و پس از دقایق ابتدایی از بین میرود.
tDCS در مقابل TMS (تحریک مغناطیسی مغز)
لازم به ذکر است که tDCS نباید با TMS (تحریک مغناطیسی مغز) اشتباه گرفته شود. TMS از میدانهای مغناطیسی قوی برای القای جریان الکتریکی در مغز استفاده میکند، در حالی که tDCS مستقیماً جریان الکتریکی ضعیفی را اعمال میکند. هر دو روش غیرتهاجمی هستند، اما از نظر سازوکار و عمق نفوذ متفاوت عمل میکنند.
کاربردهای تی دی سی اس (tDCS) درمانی
tDCS به دلیل قابلیت تعدیل فعالیتهای منطقهای مغز، دامنه گستردهای از کاربردها را درمانی و پژوهشی شامل میشود. مهمترین حوزههای کاربرد آن عبارتند از:
| حوزه کاربرد | اختلالات و اهداف درمانی |
|---|---|
| روانپزشکی | درمان افسردگی اساسی (به ویژه مقاوم به دارو)، اضطراب و اختلالات اضطرابی، بهبود خلقوخو، وسواس فکری-عملی (OCD) |
| نورولوژی | کمک به بهبود علائم پارکینسون، فیبرومیالژیا، توانبخشی پس از سکته مغزی، درد مزمن، وزوز گوش (تینیتوس) |
| بهبود عملکرد شناختی | تقویت حافظه کاری (Working Memory)، تمرکز و توجه، تصمیمگیری، افزایش سرعت یادگیری در بزرگسالان سالم |
| سایر موارد | مدیریت ولع مصرف در اعتیاد، بهبود بیخوابی |
درمان افسردگی با tDCS
تحقیقات نشان داده است که در بیماران مبتلا به افسردگی، معمولاً فعالیت مغزی در قشر پیشپیشانی چپ (Left DLPFC) کاهش و در قشر پیشپیشانی راست (Right DLPFC) افزایش مییابد. درمان افسردگی با tDCS با هدف تعادل مجدد این فعالیتها صورت میگیرد:
- الکترود آند (تحریککننده) بر روی DLPFC چپ قرار میگیرد تا فعالیت کاهشیافته را تقویت کند.
- الکترود کاتد (مهارکننده) بر روی DLPFC راست قرار میگیرد تا فعالیت بیش از حد را کاهش دهد.
این روش به خصوص برای افرادی که به درمانهای دارویی پاسخ ندادهاند، یک گزینه مکمل بسیار امیدبخش محسوب میشود.
دستگاه تی دی سی اس (tDCS) چیست؟
دستگاه tDCS یک ژنراتور جریان ثابت است که مهمترین ویژگیهای آن عبارتند از:
- منبع جریان مستقیم: تولید جریان الکتریکی بسیار ضعیف (معمولاً ۱ تا ۲ میلیآمپر).
- قابلیت برنامهریزی: امکان تنظیم مدت زمان اعمال جریان (معمولاً ۲۰ تا ۳۰ دقیقه در هر جلسه) و شدت آن.
- ایمنی بالا: مجهز به مدارهای ایمنی برای جلوگیری از تغییرات ناگهانی جریان یا آسیب به پوست.
توجه: مدت زمان هر جلسه tDCS نباید بیشتر از ۳۰ دقیقه باشد، زیرا مطالعات، تأثیر منفی یا عدم افزایش اثرگذاری را در جلسات طولانیتر نشان دادهاند. فاصله و تعداد جلسات توسط نوروتراپیست و بر اساس نوع و شدت اختلال تعیین میشود.
عوارض تی دی سی اس (tDCS)
tDCS به عنوان یک روش غیرتهاجمی، دارای حداقل عوارض جانبی بوده و در مقایسه با سایر روشها مانند دارو درمانی، بسیار ایمن تلقی میشود. عوارض tDCS معمولاً خفیف، موقتی و موضعی هستند.
شایعترین عوارض جانبی:
- احساسات موضعی: سوزش، خارش یا گزگز پوست زیر الکترودها (شایعترین عارضه که در ابتدای جلسه رخ میدهد).
- قرمزی پوست (Erythema): قرمزی و تحریک پوست در محل تماس الکترودها که معمولاً پس از پایان جلسه به سرعت برطرف میشود.
- سردرد خفیف: در درصد کمی از افراد گزارش شده است.
موارد منع مصرف (Contraindications):
tDCS برای افراد دارای شرایط خاصی که ممکن است بر ایمنی آنها تأثیر بگذارد، منع مصرف دارد. این موارد شامل:
- داشتن ایمپلنتهای فلزی در ناحیه سر (مانند کلمپهای آنوریسم).
- داشتن ضربانساز قلب (Pacemaker) یا سایر ایمپلنتهای الکترونیکی.
- سابقه تشنج کنترل نشده یا برخی از انواع صرع (نیاز به ارزیابی دقیق توسط پزشک).
تی دی سی اس برای کودکان و نوجوانان
استفاده از tDCS در حوزه روانپزشکی کودکان و نوجوانان یک موضوع در حال تحقیق است. مطالعات اولیه نشاندهنده پتانسیل این روش در:
- اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD): بهبود توجه و کاهش بیقراری.
- اختلالات یادگیری: تقویت عملکردهای شناختی مرتبط با خواندن و محاسبات.
- افسردگی نوجوانی: به عنوان یک درمان مکمل.
با این حال، به دلیل ادامه یافتن فرآیند رشد و تکامل مغز در سنین پایین، استفاده از tDCS در کودکان باید بسیار محتاطانه، تحت نظارت دقیق متخصصین نوروتراپی کودک و با تأیید والدین صورت گیرد. انتخاب پروتکل درمانی و شدت جریان باید متناسب با سن و وضعیت رشدی کودک باشد.
بهترین مرکز tDCS در ایران: مرکز مشاوره پرتوآیین
انتخاب یک مرکز تخصصی و معتبر برای انجام نوروتراپی، از جمله tDCS، اهمیت حیاتی دارد. مرکز مشاوره پرتوآیین با بهرهگیری از:
- دستگاههای پیشرفته و کالیبره شده tDCS.
- نوروتراپیستهای متخصص و مجرب که دارای دانش بهروز در زمینه نقشهبرداری مغزی (QEEG) و پروتکلهای درمانی هستند.
- رویکرد درمانی فردمحور بر اساس نقشه مغزی و ارزیابی دقیق،
به عنوان یکی از مراکز پیشرو و قابل اعتماد در ارائه خدمات tDCS در ایران شناخته میشود و متعهد به ارائه بالاترین استانداردهای ایمنی و کارایی درمانی است.
برای دریافت مشاوره تخصصی و تعیین وقت برای نقشه مغزی (QEEG) و پروتکل درمانی tDCS، با مرکز مشاوره پرتوآیین تماس بگیرید.